نوشتهء ايشر داس

امروز ۲۴ حمل سال ١٣٨٦ هجري خورشيدي، مطابق به ۱۳ اپريل ٢٠٠٧ مصادف است به عيد عنعنوي «ويساک» هموطنان هندو و سکهـ هاي ما.

کلمه ويساک داراي ريشه سانسکريت بوده(نيز به همين گونه در زبانهاي هندي و پنجابي كاربرد يكسان دارد) و معناي آن "زايش طبيعت" ميباشد. اين واژه با نماد روشني كه در مفهوم آن نهفته است، فراواني محصولات کشاورزي را مژده ميدهد و نام ماه اول از جمع دوازده ماه مهتابي، در زبان هاي ياد شده نيز مي باشد.

عيد عنعنوي ويساک مانند جشن باستاني نوروز، پيشينه کهني دارد و همواره در فاصلهء سه هفته يي با نوروز، در سرزمين بزرگ «گندهارا» برگزار گرديده است. بنابر اقليم جغرافيايي منطقه گندهارا در دامان آرياناي کبير، در ماه ويساک معمولا نخستين فصل سال، آماده ثمر دهي و درو مي گردد و كاشتكاران با راه انداختن ميله ها، به برداشت حاصلات فصل اول کشت شان مي پردازند. همچنان مردم هندوي منطقهء «گندهارا» جهت شکر گزاري به درگاه خدواند، درين روز در کنار رودخانه ها و دريا هاي بزرگ به غسل عنعنوي «Abhishka» مي پرداختند. در کشور هاي ديگر هندو مذهب نيز بزرگداشت اين عنعنه پارينه معمول بوده است چنانکه در هندوستان در کنار درياي گنگا و درياهاي ديگر در همين روز آبتني صورت ميگيرد.

در افغانستان عزيز، آنگاه که يعقوب ليث به کابلستان حمله کرد و به ويراني آبدات، معابد و نيايشگاههاي مردم آن هنگام کابل که پيرو آيين هندو بودند، دست يازيد، با آن هم درين روز، در رودخانه هاي مناطق شيوه کي، لوگر، گرديز، هنده کي و کمري ـ جهت اداي مراتب شکران به بارگاه ايزدي، اهالي به صورت دسته جمعي، براي به جا آوردن غسل "ابهشکا" مي کوشيدند.۱

به بيان ديگر، عيد ويساک با آنكه بيشتر عنعنه كاشتكاران بوده، ولي ساير اقشار جامعه هم در نيايش شان از پروردگار، براي فرارسيدن سال پر از آب و دانه (حاصلات زراعتي) دست نياز بلند كرده و وفور نعمت را استدعا ميكردند.

تقريبا چهار صد سال پيش، در يکي از بخشداريهاي سرزمين «گندهارا» يعني «پنجاب» که در ميانگاه هندوستان و پاکستان امروزي واقع گرديده، از اقبال نيک در ماه ويساک و روز عنعنوي عيد ويساک، کتاب مذهبي پيروان طريقت «سکهـ پنتهـ» يعني (گورو گرانتهـ صاحب) که "دربار صاحب" نيز ناميده ميشود، تکميل گرديده و براي پيروان آن طريقت، در مقام والاي رهبر مذهبي قرار گرفت. اين امر به تبرک و بزرگداشت بيشتر عيد ويساک افزود و از همين روست كه همه ساله درين روز به جلوس آن كتاب مقدس مي پردازند.

آنچه اين "پير آشفته پندار" را به نبشتن چند سطر فرا خواند، همانا جلوه افغاني يا افغانستاني عيد عنعنوي ويساک است که اين ويژه گي ها در بسياري از کشور هاي داراي پيروان آيين هندو و سکهـ به چشم نميخورد.

در گذشته هاي نه چندان دور در کشورما در روز اول عيد ويساک خانواه هاي هندو و سکهـ افغان، با لباس هاي نو به معابد و دهرمسال ها رفته و در جماعت اشتراک مي ورزيدند. بزرگسالان براي کودکان عيدي مي دادند. در بسياري از خانه ها شيريني به نام «متايي» تهيه گرديده با شولهء شرين و سالندِ سبزی پالک و ميان خانواده و همسايه ها تبادل مي گرديد. خير و خيرات بيشتر در راه رضاي خداوند درين ايام صورت مي گرفت. آوازخوان هاي اهل خرابات با خواندن راگ راگني و تهمري در معابد، به شادي و شادماني بيشتر هموطنان هندو وسکهـ شان ميپرداختند. براي کارمندان هندو وسکهـ ادارات دولتي، مکاتب و دانشگاه ها مدت سه روز و براي سربازان قطعات نظامي، مدت يک هفته رخصتي رسمي پذيرفته شده بود. روز دوم وسوم عيد ويساک، طور رسمي با راه اندازي محافلي در معبد درگاه پير رتن ناتهـ باغبانکوچه و دهرمسال سنگهـ سبهء کارته پروان، با جمعي از مهمانان عاليربته دولتي، نمايندگان اتباع خارجي و سرشناسان شهر کابل، تجليل مي شد. به گمان زياد از اين نوع همايشهاي مردمي و برادرانه در ولايات ديگر چون ننگرهار، پروان و پکتيا هم بوده اند.

اين مختصر ناتمام و نارسا خواهد ماند، اگر از ميله عنعنوي ويساک در شهرهاي جلال آباد و سلطانپور ياد نگردد.در روز ويساک کتاب مذهبي مردم سکهـ (دربار صاحب) طي مراسم با شکوه از دهرمسال جلال آباد به شهر سلطانپور انتقال مي يافت و دهرمسال (چشمه صاحب) آن شهر تاريخي، مدت يک هفته جلوس مي کرد. در آن هفته از پول اعانه مردم و دهرمسال سه وقت نان طبخ شده براي زايرين توزيع مي شد. کساني که توان مصارف عروسي را نمي داشتند و يا ازدواج درين روز را خجسته مي شمردند، در روند مراسم يک هفته يي، با اتحاف کتاب مذهبي نکاح بسته و به اين صورت پيوند خانوادگي مييافتند البته با کمترين هزينه پولي. دلداده گان زيادي براي فرارسيدن اين ميله عنعنوي، روزشماري مي کردند تا به وصال رسند. وضع امروزین این جایگاه مقدس را در مقالهء «د هندوانو چینی » مطالعه فرمایید.

شايان يادآوري است كه در هند عيد ويساک از رخصتي عمومي (سرتاسري) برخوردار نبوده، صرف در ايالت پنجاب آن کشور رخصتي عام مي باشد.

رويكردها:

۱) تاريخ افغانستان (جلد دوم) تاليف شادروان احمــد علي کهزاد، صفحه ۵۲۲

۲) ما باشنده گان ديرينهء اين سرزمين، تاليف ايشرداس، ص .۳ و۳۳