چندی پیش مقاله‌یی نوشتم به نام «چگونه پاکستانیزه شدیم؟» و تلاش کردم جنبه‌های اصلی تاثیرگذاری پاکستان را بر فضای سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی افغانستان مورد بررسی قرار دهم. اما این مقاله، بی‌درنگ، پرسش دیگری را بر انگخیت. این پرسشِ مهم «چگونه از پاکستانیزه شدن افغانستان رهایی یافت؟» را در بر می‌گرفت. در مقاله‌ی کنونی تلاش کرده ام تا به این پرسش دشوار پاسخ ارایه دهم.

۱. تقویت پایه‌های دولت ملی

افغانستان برای رهایی از مداخلات خارجی نیاز به تحکیم دولت ملی دارد. دست‌رسی به دولت ملی زمانی میسر است که منافع ملی دولت‌هابر بنیاد اراده‌ی همه‌ی شهروندان کشور بدون هیچ‌ گونه تبعیض شکل گیرد. برای شکل‌گیری دولت ملی مولفه‌های زیر را باید انسجام بخشید:

۲. توسعه‌ی اقتصاد ملی

افغانستانِ عقب‌مانده، هیچ‌گاهی ظرفیت رهایی از مداخلات سیاسی پاکستان را نخواهد داشت. به این منظور افغانستان نیاز به حکومت تخصصی دارد تا حکومت سیاسی! در کشورهای که حکومت‌ها سیاسی هستند، دشواری اصلی که استحکام سنگ‌پایه‌ی اقتصادی است را پشت سر گذاشته اند. از این رو به باور من ساختار نظام سیاسی افغانستان باید تغییر کند. ساختار نظام سیاسی مختلط که در برگیرنده‌ی رییس جمهور (رهبر سیاسی) و رییس حکومت (مدیر متخصص) باشد، شکل گیرد. مدیریت توسعه‌ی اقتصاد باید به‌صورت تخصصی بهبود یابد. رییس جمهور مسایل امنیت ملی و سیاست خارجی را اداره کند. افغانستانِ توسعه یافته راه مداخله‌ی پاکستان را محدود می‌گرداند. هم‌گرایی بیش‌تر اقتصادی افغانستان با هندوستان، جای‌گاه پاکستان را در منطقه و تاثیر آن را بر افغانستان به نازل‌ترین سطح تغییر خواهد بخشید.

۳. تقویت نظام رزمی افغانستان

نظام رزمی فعال و پر قدرت تضمین‌گر دولت ملی است. افغانستان با استفاده از منابع و منافع جامعه‌ی جهانی باید تلاش نماید تا از دید استخباراتی، پولیس و ارتش به دولت قدرت‌مند مبدل گردد. این اصل سبب می‌گردد تا افغانستان با قدرت مشروع و حمایت بین‌المللی خواست‌گاه پاکستان را پیرامون افغانستان محدود سازد. درس‌های سال‌های دهه‌ی هشتاد می‌تواند برای افغانستان خیلی آموزنده باشد. دولت افغانستان در این سال‌ها با حمایت شوروی‌ها توانست از دستگاه نسبتاً فعال اطلاعات استخباراتی و ارتش نسبتاً مجهزی بهره‌مند گردد. (عوامل مداخلات پاکستان در دوران جنگ سرد در مقاله‌ی پیش مطرح گردیده است).

۴. گزینش سیاست خارجی حرفه‌یی، بی‌طرف و فعال
افغانستان باید بنابه ژیوپولیتیکِ با اهمیت خویش سیاست بی‌طرف و فعالی را برگزیند. بی‌طرفیِ فعال به معنای درک، شناخت و هم‌گرایی منافع استراتژیکی شرق، غرب و دولت‌های هم‌سایه با منافع استراتژیکی افغانستان است. این هم‌گرایی، کاری چالش‌زا و دشواری است اما به دور از امکان نیست. مهم این است که ما با حفظ هم‌کاری با غرب، با نهادهای معتبر منطقه‌یی سازکاری داشته باشیم. سازگاری استراتژیک افغانستان با روسیه، هند و چین، نقش پاکستان را در افغانستان محدود می‌گرداند. البته ما باید با پاکستان به‌سان پارتنرِ هم‌سان سازکاری دپلوماتیک داشته باشیم، نه به مثابه‌ی برادر کلان!

۵. ایجاد دهلیز ترانزیتی و حل مشکل خط دیورند

این را همه می‌دانیم که خط دیورند، مشکل بزرگی برای افغانستان ایجاد کرده است. این مشکل پس از تولد پاکستان از دامان هند بریتانوی به زخم سوزنده‌یی مبدل گردیده است. مشکل دیورند با این دولتِ ضعیف قابل حل نیست. حتا طرح دیورند توسط این دولت به ضرر افغانستان است. تا جایی که من از دست اندرکاران سیاست داخلی و خارجی این دولت شناخت دارم، آن‌ها ظرفیت مدیریت این معضله‌ی کلان ملی را ندارند. اما برای درازمدت پیش‌نهاد می‌کنم تا ما همه شهروندان افغانستان بر سه مولفه‌ی بالایی نایل آییم. بدون داشتن دولت ملی، اقتصاد روبه توسعه و نیروی فعال رزمی، طرح دیورند، تیشه را به ریشه‌ی افغانستان خواهد کوبید.

ما باید با تقویت دولت ملی با پایه‌های توسعه‌ی اقتصادی و رزمی، خواهان دهلیز ترانزیتی به آب‌های هند از ورای پاکستان شویم. این دهلیز، افغانستان را با بحر وصل می‌سازد و زمینه‌های توسعه‌ی اقتصادی و هم‌آهنگی بیش‌تر افغانستان را با جهان مساعد می‌گرداند. در روابط بین‌الملل سازوکارهای وجود دارند که فرصت بررسی منازعات ارضی و حل دشواری‌های دموگرافیک را میان دولت‌ها به بررسی می‌گیرند. اما باز هم تکرار می‌کنم این زمینه زمانی فراهم می‌گردد که ما سه مولفه‌‌ی بالایی این مقاله را سامان دهیم.


 

مواظب باید بود!

اگر جنبش‌های مدنی به درستی مدیریت و هم‌آهنگی نشوند، شکستِ آزادی‌های شهروندی اجتناب ناپذیر می‌شود.

هراس‌افگنان گروه دیگری را به گروگان گرفتند. به باور من این‌بار گروگانان قربانی عمل‌کرد و نتایج ناشیانه‌ی نشستی هستند که در ختمِ روز «همایش تبسم» در ارگ دایر شد. فردای آن روز نیز بی‌نتیجه تمام شد. غنی و عبدالله وعده‌های سبک‌سرانه‌ی را به‌سان همیشه‌ سپردند و هیچ‌کسی آن را پی‌گیری نکرد.