رتن چند قندهاری؛ صدای خفته در سکوت نیایش
(یادکردی از یک هنرمند آواز هندو باور افغانستان)

 ایشر داس 

با آن که هندو ـ سیک باوارن افغانستان با پیشینه ی دیرینه خود دراین سرزمین در فرایند اقتصادی، فرهنگی، آموزشی وهنری افغانستان نقش وسهم شایسته ای ایفا نموده اند اما بسیاری از این نقشها و نقش آفرینان از دفتر رسمی تاریخنگاری وبایگانی فرهنگی وحافظه جمعی حکومت‌های تعصب پرور وجامعه‌ی سنت محور افغانستان مهجور مانده است.

از میان نقش آفرینان و میراثداران هنر وفرهنگ جامعه‌ی هندوان افغانستان که در غبار غربت و مهجوریت، نا شناخته مانده و در آستانه ی هفتاد وپنجمین  بهار زندگی پا گذاشته است، استاد "رتن چند قندهاری" می باشد. گفته می شود که رتن چند قندهاری بعد از "پران ناتهـ،" ‌مطرح ‌ترین هنرمند عرصه آواز خوانی در میان جامعه ی هندو باوران و سیکهـ های افغانستان می باشد.

رتن چند، نخستین برنامه‌ی موسیقی را در نیایشگاه‌ی «تهان» در شهر قندهار زیرنظر استاد غلام دستگیر شیدا، به مناسبت سالگرد استراد استقلال افغانستان، اجرا کرد. این اجرا سرفصل یک آغاز تازه وشکوهمند برای او بود که در دروازه‌های شهرت و شوکت را برایش گشود.

«من هندوی افغانم» اما، نخستین سی دی مستقل رتن چند می باشد که پس از چهل سال عرق ریزی هنری و معنوی،  در سال 2003 به همت "رمیش تلوار"، یکی از جوانان هنردوست جامعه ی هندوباوران افغانستان مقیم شهر فرانکفورت تهیه، تدوین و نشر گردیده است. دراین سی دی، ده آهنگ افغانی و هندی باز خوانی گردیده اند و آهنگ یازدهم «ترانه‌ی وطن» تصنیف خودِ استاد رتن چند بوده که آهنگش یکی از ترانه‌های مشهور هندی می باشد.

«شردانجلی یا ادای احترام»  دومین کار رتن چند بود که بازهم به کوشش رمیش تلوار و همکاری انیل کَکُز و استدیوی پامیر به ثمر رسیده است. این سی دی در واقع ادای احترام به رحلت حضرت «پری پون پورن داس جی»، رهبر طریقت ناتهـ جی بود. این اثر بدلیل سرودهای نیایشی، علاقه مندان و خواهندگان بیشتری پیدا کرد.

سی دی سوم جناب رتن چند، در ششم جون  ٢٠٠٩ تقدیم همباورانش شد. این سی دی که به همت آقای "شام لال چوپرا"، آماده گردید است، ‌تماما تصنیف های مذهبی می‌باشد. مجموعه ی این تصنیف‌ها شامل تلاوت پاره‌ ای از گیتای مقدس؛ جب‌جی صاحب، آرداس سناتمی و سیکهـ یی، سروده هایی از بهگت کبیر و بهجن می‌باشد که بدون دستگاه موسیقی، با آواز رسا و آهنگین این هنرمند بلند مرتبت به جامعه ی هندوباوران و سیکهـ های افغانستان هدیه گردید. وی با ارائه این اثر، دانش مذهبی و استعداد سرشار خویش را در تلاوت و تفسیر گیتای مقدس و دربار صاحب، هویدا کرده است.

رتن چند، که آموزگار مدارس هموطنان هندو در قندها بود، در سال ۱٩۳٤ در خانواده‌ی لالا آتمه رام، در ناحیه‌‌ی بازار شکارپور دیده به جهان گشود. وی گواهینامه‌ی صنف ۱٤ را از مکتب «نرشنگ» قندهار بدست آورد. این مکتب، یک مدرسه‌ی رسمی بود که علاوه بر تدریس مضامین عمومی و رسمی، علوم دینی، زبان‌های انگلیسی، هندی و پنجابی را نیز برای فرزندان هندو و سیکهـ باور قندهار می آموخت. این مدرسه ی عالی، هر جند بدلیل عدم حمایت مالی دولت وفشار متعصبان برای همیشه بسته شد ولی موفق گردید چندین دوره فارغ ال‌تحصیل تقدیم جامعه نماید.

استاد رتن چند، بعد از ختم تحصیل در دبستان «نرشنگ»، تا ۱٩۷۵، با مهاجرت دایمی به کابل، وظیفه مقدس آموزگاری را انجام می‌داد. در شهر کابل در مکتب آسمایی، این وظیفه را به گونه‌ی افتخاری برای چندسالی پیشبرد.

وی الفبای موسیقی را در دوره ی دبستان، از شادروان استاد امیر چند سونی، فراگرفت ولی به گونه فنی وجدی این هنر را در دهه شصت میلادی از مرحوم استاد غلام دستگیر شیدا ‌آموخت. در کابل، جسته گریخته و متواضعانه در نیایشگاه‌ ها و درمسال‌ها در مراسم سرود نیایش و کیرتن، شرکت می کرد و آواز می خواند.

این استاد  کمتر شناخته شده ی آواز که  به سه زبان مهم فارسی، ارد و  و پشتو  ترانه خوانده است، از سال ۱٩٩٩به  کشور المان  مهاجرت کرده است و با خانواده اش در شهر هامبورگ  زندگی می کند.